Geoinformacja w zarządzaniu kryzysowym

Interpretacja złożonej rzeczywistości dostarcza niezliczonej ilości informacji o obiektach świata rzeczywistego w aspekcie ich położenia przestrzennego, kształtu i innych właściwości oraz istniejących między nimi relacji czasowo-przestrzennych. Stąd też można przyjąć, że znaczna część obiektów, zjawisk i procesów zachodzących w rzeczywistości ma charakter przestrzenny, gdyż określane są przez konkretne miejsce i czas. Wszelkie dane dotyczące obiektów przestrzennych, w tym zjawisk i procesów, znajdujących się lub zachodzących w przestrzeni nazywane się danymi przestrzennymi. Dane te, odpowiednio przeanalizowane i zinterpretowane, są źródłem informacji przestrzennej, inaczej zwanej geoinformacją.

Informacja przestrzenna może być przedstawiona w wielu formach takich jak mapa, zdjęcie lotnicze lub satelitarne, plan miasta, rejestr adresów czy spis obiektów. W zakres informacji przestrzennej oprócz obiektów geograficznych wchodzą również złożone procesy i zjawiska zachodzące w przestrzeni. Dlatego też skomplikowana forma informacji przestrzennej wymaga odpowiedniego systemu, w którym mogłaby być przechowywana i analizowana. Zgodnie z definicją Polskiego Towarzystwa Informacji Przestrzennej (2015) powinien to być „uporządkowany zespół wzajemnie powiązanych elementów, który ma określoną strukturę i może być rozpatrywany jako całość”. Jest to system informacji geograficznej (ang. Geographic Information System, GIS), który obejmuje wszystkie zagadnienia związane z tworzeniem, gromadzeniem, przetwarzaniem i korzystaniem z informacji geograficznej (Białousz, 2004). Nazwa ta w Polsce często jest stosowana zamiennie z terminem „system informacji przestrzennej” (SIP), jednak warto znać różnicę pomiędzy tymi dwoma pojęciami. Słowo „geograficzny” odnosi się do obiektów zlokalizowanych w przestrzeni, zaś „przestrzenny” obejmuje zarówno obiekty znajdujące się w przestrzeni, jak również zjawiska i procesy w niej zachodzące.

Zgodnie z definicją Polskiego Towarzystwa Informacji Przestrzennej (2015) system informacji przestrzennej to:

„1.system pozyskiwania, gromadzenia, weryfikowania, integrowania, analizowania, transferowania i udostępniania danych przestrzennych. W szerokim rozumieniu obejmuje on metody, środki techniczne, w tym sprzęt i oprogramowanie, bazę danych przestrzennych i organizację, zasoby finansowe oraz ludzi zainteresowanych jego funkcjonowaniem;

2. oprogramowanie o funkcjach odpowiadających jego definicji podanej w punkcie 1. produkowane i oferowane przez wyspecjalizowane firmy […].”

Istotnym aspektem jest fakt, iż system informacji przestrzennej nie jest systemem informatycznym opierającym się wyłącznie na oprogramowaniu i sprzęcie komputerowym. SIP jest systemem informacyjnym, co oznacza, że obok wymaganej technologii i infrastruktury (oprogramowanie, sprzęt komputerowy) nieodzownymi jego komponentami są odpowiednia organizacja (personel oraz metody organizacji) oraz przede wszystkim baza danych przestrzennych odgrywająca kluczową rolę w systemie.

Kiedyś przestrzeń geograficzna była opisywana za pomocą tradycyjnych map, które zazwyczaj były wykonywane ręcznie. Rozwój technik komputerowych pozwolił na usprawnienie tego procesu, a wraz z rozwojem systemów GIS stworzył odpowiednie narzędzia do cyfrowej wizualizacji przestrzeni. Mapy powstałe dzięki systemom informacji przestrzennej są mapami cyfrowymi oraz interaktywnymi. Wszystkie elementy i warstwy tworzące mapę są powiązane ze sobą w logiczny sposób na podstawie relacji przestrzennych zachodzących między nimi. System GIS nie tylko umożliwia łączenie ze sobą danych z różnych źródeł (dane wektorowe, rastrowe, opisowe) ale także pozwala na wykonywanie zaawansowanych analiz przestrzennych, wizualizacji danych w postaci różnych modeli czy symulacji procesów i zjawisk.

Podstawowymi parametrami opisującymi zdarzenie kryzysowe są miejsce i czas, stąd każda generowana informacja na temat zdarzeń kryzysowych jest informacją przestrzenną. W związku z tym systemy informacji przestrzennej mają istotne znaczenie we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego oraz znajdują coraz szersze zastosowanie jako narzędzie wspierające proces decyzyjny. Dzięki narzędziom geoinformacyjnym możliwa jest identyfikacja zagrożeń w aspekcie przestrzennym, modelowanie ich przebiegu, przewidywanie skutków zdarzeń, czy opracowywanie scenariuszy zagrożeń. Informacja przestrzenna występuje w każdej fazie zarządzania kryzysowego. Przykładami produktów przetwarzania informacji przestrzennej stosowanych w różnych fazach są m.in.: interdyscyplinarne analizy przestrzenne, prognozy i mapy zagrożeń, wrażliwości i ryzyka, modele i wizualizacje terenu oraz poszczególnych obiektów, modele i wizualizacje zagrożeń, plany zagospodarowania przestrzennego związane z zarządzaniem kryzysowym, plany ewakuacji, mapy strat czy plany odbudowy (Gaździcki, 2006). Ponieważ na terenie Polski największym zagrożeniem naturalnym są powodzie, możliwości technologii GIS znajdują ogromne zastosowanie w modelowaniu ich zasięgu.

Literatura:

Białousz, S. i in. System baz danych przestrzennych dla Województwa Mazowieckiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2004, s.165.

Gaździcki, J., Technologie i infrastruktury informacji przestrzennej w zastosowaniu do zarządzania kryzysowego. Warszawa: Roczniki Geomatyki, tom IV, zeszyt 1.,2006, s.22.

Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej, http://www.ptip.org.pl/ (dostęp: styczeń 2017)